- Positief Gezond & Wel in de Wijk
- Door de redactie
In de zoektocht naar het creëren van gezondere wijken staat één cruciaal element centraal: de naadloze samenwerking tussen zorg, welzijn en het sociaal domein. De ROS’en, waaronder Elaa, begeleiden bij deze samenwerking. Echter, de sleutel tot het succes ligt niet alleen in professionele samenwerking, maar ook in het actief betrekken van de inwoners zelf. ROS-adviseurs Tamara Baert en Daphne Metaal vertellen.
Tamara Baert, adviseur bij Proscoop (ROS voor de regio Overijssel/Gelderland) is samen met haar collega Karin van der Steen betrokken als projectleider bij het project ‘Velp& Rozendaal Samen Gezond in 2030’. Het programma moet een bijdrage leveren aan meer zelfregie en betere gezondheidsvaardigheden van inwoners van Velp en Rozendaal.
Integrale aanpak
EenPlus (Eerstelijn), Incluzio (Welzijn), gemeente Rheden, zorgverzekeraar Menzis, Proscoop en een inwoner vormen het kernteam. Proscoop begeleidt het proces en zorgt ervoor dat eenieder op gelijkwaardige basis deelneemt. Tamara: “Complexe problemen vragen om een integrale aanpak en zijn niet alleen op te lossen. Daarom is co-creatie zo belangrijk. Als onafhankelijke procesbegeleider verbinden we alle partijen om vanuit éénzelfde doelstelling en ambitie te werken.”
Zo is ook de inwoner in het kernteam en de Denktank, met daarin lokale professionals en inwoners, een gelijkwaardige partner. “We betrekken de inwoners al direct in de ontwerpfase, de inwoner heeft immers ook een belangrijke rol in de realisatiefase. Als inwoners meer eigen regie moeten gaan voeren over hun gezondheid, laat hen dan vanuit hun perspectief meedenken”, zegt Tamara.
Droombeeld
De kerngroep en de Denktank werkte aan een gezamenlijk uitgangspunt. Zij willen dat in 2030 inwoners van Velp en Rozendaal weten dat zij gezonder en gelukkiger kunnen leven door zelf de regie te nemen en dichtbij ondersteuning te zoeken. Zij maakten samen een droombeeld. Hierin zijn de perspectieven vanuit inwoners, professionals, kwaliteit van zorg en financiering om te werken aan dat droombeeld beschreven.
Duidelijk is dat meerdere disciplines een aandeel hebben in het realiseren van dat droombeeld en niet alleen de zorg. Tamara: “Eenzaamheid en financiële beperkingen kunnen bijvoorbeeld een rol spelen bij iemand die kampt met fors overgewicht. Iemand met weinig middelen denkt: 'Ik ben te arm om gezond te eten, dus ik ben al opgegeven’ en gaat verder op de oude weg. Het is essentieel om hierop in te spelen. Door bijvoorbeeld zijn de eenzaamheid aan te pakken en de inwoner te laten kennismaken met activiteiten in de buurt. Zo kan iemand samen met buurtbewoners samen een gezamenlijke maaltijd gaan koken in het buurtcentrum. Hierbij kan een diëtist langskomen voor tips om met weinig budget toch gezond te koken. Daar heb je meerdere disciplines bij nodig, niet alleen zorg, maar ook welzijn en sociaal domein en natuurlijk actieve bewonersgroepen.”
Daphne Metaal: “Juist samen aan de tekentafel: samen ontwikkelen, uitvoeren en leren”
Samen ontwikkelen
Op Scheveningen Noord werken wijkpartners en inwoners actief aan het actieprogramma 'Ouder worden voor Beginners', gericht op de vergrijzende bevolking in de wijk. “We werken vanuit een community-up aanpak, licht procesbegeleider Daphne Metaal, adviseur bij Reos (ROS voor de regio Zuid-Holland en Noord-Holland Zuid), toe. “Niet alleen topdown of bottom-up problemen oplossen maar juist samen aan de tekentafel: samen ontwikkelen, uitvoeren en leren".
Daphne bracht de diverse partijen samen na een vraag van VVT-organisatie Respect Wonen-Zorg-Welzijn om de ontwikkeling naar langer thuis wonen wijkgericht op te pakken. De ROS (toen Lijn1 Haaglanden, nu Reos) was daarvoor de aangewezen partij. “We hebben als ROS duurzame relaties in wijken en buurten, we weten wat er speelt, hoe het wijknetwerk er uit ziet en wie we moeten betrekken”, zegt Daphne. Zij stelde een kerngroep samen met vrijwilligersorganisatie 'Thuis in de Buurt' (inwoners), Respect Wonen-Zorg-Welzijn, Cardia en Saffier (VVT) en SCH-2017 (De Scheveningse huisartsencoöperatie). Zij bogen zich over de benodigde stappen om van Scheveningen Noord een wijk te maken waarin mensen zo lang mogelijk gezond en zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Er werd gestart met een Participatief Actieonderzoek ‘Gezond en vitaal oud(er) worden op Scheveningen Noord.
Meerjarenprogramma
Op basis van data en interviews met wijkpartners (Welzijn Scheveningen, gemeente Den Haag - stadsdeel Scheveningen, huisartsen, geloofsgemeenschappen en een ondernemer) werd informatie verzameld door de kerngroep. Ook zijn inwoners in wijkbijeenkomsten aan de slag gegaan met het gedachtegoed Positieve Gezondheid en hebben zij elkaar binnen het actieonderzoek geïnterviewd over gezond en vitaal oud(er) worden in de wijk of zij deden mee aan groepsgesprekken onder leiding van geestelijk verzorgers. De uitkomsten zijn verwerkt in een het actieprogramma. Inmiddels werken werkt de kerngroep toe naar een meerjarenprogramma. Daphne: “We zijn in 2021 gestart met een intentieverklaring op samen co-creëren ten aanzien van gezond & vitaal oud(er) worden in de wijk en om te ontdekken wie welke bijdrage levert. Op basis van het geleerde kijken we nu naar hoe en bij wie we onderdelen uit het actieprogramma kunnen borgen.
De vrijwilligersorganisatie Thuis in de Buurt heeft een ontzettend belangrijke rol in alle activiteiten voor en door de wijk. Het meerjarenprogramma biedt aandacht voor vitaal ouder worden waarin thema's als Technologie, Samenredzaamheid, Verbinding formele en informele zorg, Wonen en Inzet van talent terugkomen in de activiteiten die Scheveningen Noord met elkaar ontwikkelt. Daphne: “In de trajecten die de ROS’en als onafhankelijk procesbegeleider ondersteunen, krijgt de samenwerking tussen zorg, welzijn, gemeenten en inwoners steeds meer vorm en dat is een belangrijke ontwikkeling.”
Met integrale samenwerking tussen de domeinen en met inwoners bouwen de ROS’en aan toekomstbestendige gemeenschappen.
Wat doen de andere ROS'en op het gebied van samenwerking tussen zorg, welzijn, sociaal domein?
ROS Friesland
Deze ROS organiseerde een inspiratiesessie over Positieve Gezondheid voor 600 deelnemers in het Theater van Sneek. Deze inspiratiesessie was bedoeld voor alle zorgprofessionals uit zowel de eerstelijnszorg als gemeenten en welzijnsorganisaties. ROS Friesland koos voor deze vorm van begeleiding om het brede veld te inspireren tot transformatie naar Positieve Gezondheid.
Als vervolgstap wil ROS Friesland samen met samenwerkingspartners uit het veld onderzoeken of er mogelijkheden zijn om trainingen Positieve Gezondheid aan te bieden voor de gehele provincie. Deze trainingen zullen zich richten op de stappen die zorgprofessionals kunnen zetten binnen het team, organisatie, de wijk, stad of regio om de transformatie naar Positieve Gezondheid mogelijk te maken. Daarnaast vervult ROS Friesland de provinciale rol van ketenregisseur voor de ketenaanpakken van Welzijn op Recept en Gecombineerde Leefstijl Interventie voor Volwassenen, die beide bijdragen aan preventie en Positieve Gezondheid.
Zorgadvies Groningen
Kansrijke Start Groningen is een samenwerking van professionals in het sociale en medische domein die zich inzetten om de zorg voor zwangeren in kwetsbare situaties te verbeteren. Met als doel om kinderen in Groningen een kansrijke start te geven. Zorgadvies Groningen treedt hierin op als projectleider, zowel voor de provincie als voor de stad Groningen en de regio het Westerkwartier.
Kansrijke Start Groningen kent veelbelovende resultaten. Het initiatief omvat de ontwikkeling van zorgpaden, huiselijk geweld, laaggeletterdheid, en tienerzwangerschappen. Er is regelmatig overleg tussen verschillende disciplines. Kansrijke Start Groningen bevindt zich nu in een nieuwe fase, waarbij wijkgericht werken in de stad Groningen wordt toegepast. De nieuwe werkagenda tot 2027 richt zich op het bereiken van opvoeders die ondersteuning nodig hebben. Bovendien staat de opdracht aan professionals om een gezamenlijke preventieve aanpak te ontwikkelen voor zwangeren in kwetsbare situaties op de agenda.
ZONH
Ook in de Kop van Noord-Holland zijn toenemende zorgvragen en personeelstekorten. In 2018 is daarom het netwerk Noordkop Gezond voor Elkaar opgericht door de GGD Hollands Noorden, HKN Huisartsen, Omring en door de Regionale Ondersteuningsstructuur ZONH. Inmiddels zijn er nu 30 organisaties aangesloten bij dit netwerk. De Routekaart Gezondheid 2033 geeft richting aan de visie ‘Een Positief Gezonde regio in 2033’.
Binnen het netwerk werken organisatie o.a. samen aan:
- De Thema Jaarkalender, zoals Stoptober en 30dagengezonder-challenge.
- Het verspreiden van het gedachtegoed Positieve Gezondheid, door bijvoorbeeld een theatertour Positieve Gezondheid.
- Specifieke actielijnen zoals duurzame inzetbaarheid van medewerkers.
- ZONH is één van de vier organiserende/coördinerende partijen van Noordkop Gezond voor Elkaar.
Elaa
Elaa organiseert al enkele jaren in opdracht van de gemeente Amsterdam de wijktour. Tijdens een wijktour worden professionals uit het medisch en sociaal domein meegenomen op een fietstocht langs de verschillende partners in de wijk, met als doel om de domeinen op wijkniveau meer met elkaar te verbinden. Elske de Ronde, adviseur bij Elaa: "Afgelopen jaar hebben we weer met veel plezier 11 succesvolle wijktours voor zo'n 187 professionals verzorgd. Deelnemers hebben wel een globaal beeld van het aanbod in hun wijk, maar geen idee van de enorme diversiteit en professionaliteit van dit aanbod. We horen vaak terug dat hun mening over het aanbod positief is veranderd. Hierdoor is ook de drempel om door te verwijzen veel lager. We zijn er dan ook trots op dat alle wijktours gemiddeld zijn beoordeeld met een 8,4!"
Waar kan je bijvoorbeeld patiënten met schuldenproblematiek, eenzaamheid en/of weinig zelfredzaamheid naar toe verwijzen? En wat voor vrijwilligers staan er klaar voor patiënten? En bij wie komt de patiënt dan terecht? Dit soort problemen komen steeds vaker voor. Daarom is het belangrijk dat men in de wijk weet welk sociaal maatschappelijk, formeel en informeel, aanbod er allemaal is. Wat dit aanbod inhoudt en wie je kan bellen voor verwijzingen binnen het sociaal maatschappelijke domein. "Dit werkt vele malen beter dan een folder,” aldus één van de deelnemers.
Roset
Onlangs is in Twente het pilotproject Sam Sam afgerond. Het sociaal domein is voor veel huisartsen nog te vaak een black box terwijl patiënten die kampen met problemen in de privésituatie, zoals eenzaamheid en schulden baat hebben bij hulp uit het sociaal domein. Het is huisartsen niet altijd duidelijk naar wie de patiënt kan worden doorverwezen, waar die persoon vervolgens terechtkomt en of hij ook daadwerkelijk hulp krijgt. Roset heeft samen met huisartsengroep FEA verkend hoe de samenwerking met de gemeenten verbeterd kon worden. Vervolgens heeft Roset het projectplan geschreven op basis waarvan subsidie is verleend, partijen bij elkaar gebracht en vervolgens structuur aangebracht in het proces. Aan de pilot deden 40 huisartsenpraktijken en vijf gemeenten mee.
Het betrof een aanpak op maat. Daarom moest voor het succes van de samenwerking per situatie gekeken worden naar wat het beste werkte. Door een verbeterde connectie tussen huisarts en het sociale domein kunnen patiënten nu beter en sneller geholpen worden waardoor bepaalde klachten gedemedicaliseerd kunnen worden. Inmiddels is er grote interesse bij andere gemeenten voor andere trajecten (denk aan jeugdhulp, kansrijke start en leefstijlinterventies, zoals de aanpak van overgewicht en valpreventie). Lees meer over dit project in de Blog Bruggen bouwen tussen gemeente en zorg.
Raedelijn
In de regio NoordWest Veluwe werkt Raedelijn met het ecosysteem mentale gezondheid (GEM) aan de transformatie naar de GGZ van de toekomst. GEM is een innovatieve en experimentele aanpak met een nieuwe brede benadering van gezondheid, die de mens centraal stelt en niet de psychische aandoening.
Marian Kesler, strategisch adviseur bij Raedelijn, is transformatiebegeleider in de veranderaanpak. "De aanpak bestaat uit negen veranderateliers die we met ondersteuning van het landelijke GEM-team op maat maken voor de regio. Samen met onder andere de gemeenten in de regio Noordwest Veluwe, welzijnsorganisaties, GGZ-organisaties, de regionale huisartsenorganisatie Medicamus en het Praktijkhuis Ixta Noa (Zelfregie- en herstelcentrum) creëren we een totaalbeweging die gebruik maakt van allerlei bronnen in een ecosysteem binnen en buiten de GGZ. Daar ben ik best wel trots op!" Aldus Marian Kesler. Meer informatie over GEM staat op de website van Raedelijn en de website van GezondVeluwe.
ZEL
In Vlaardingen en Maassluis vertaalt ZEL de verbinding tussen zorg en sociaal domein naar de praktijk in samenwerking met Bibliotheek Plantaan. Dit doen we door mee te denken over activiteiten voor inwoners die moeite hebben met (digitale) gezondheidsvaardigheden en daarvoor ondersteuning willen. Voorbeelden van deze activiteiten zijn de cursussen: Home – DigiVitaler, Voel je goed! | Stichting Lezen en Schrijven en de workshop ‘voordelige weekmenu’s’.
ZEL zorgde voor bekendheid met het aanbod onder de zorgverleners in Vlaardingen en Maassluis en met resultaat! Het aantal deelnemers groeide het afgelopen jaar. Bovendien werden de workshops hoog gewaardeerd, maar liefst 89% van de deelnemers wil meer van dit soort activiteiten. Tenslotte blijkt dat de workshops en cursussen het gewenste effect hebben; de bewustwording van de deelnemers over hun gezondheid en leefstijl groeit. Dit betekent dat zij beter de regie kunnen nemen over hun eigen gezondheid.
Mura Zorgadvies
In programma ‘Samen… Oud in Rivierenland’ werkt Mura Zorgadvies met zorg en sociaal domein nauw samen voor innovatieve zorg voor ouderen in de regio Rivierenland. Dit doen we met VVT-instellingen, Ziekenhuis, GGD en de zes Rivierenlandse gemeenten Buren, Culemborg, Neder-Betuwe, Tiel, West-Betuwe en West Maas en Waal. Mura Zorgadvies is programmamanager. De ambitie van het programma is de oudere inwoners goed voor te bereiden op de toekomst, zodat zij in hun vertrouwde prettige omgeving kunnen (blijven) wonen, waarbij eigen regie en zelfredzaamheid hoog in het vaandel staan. Mocht er toch zorg nodig zijn, dan is deze beschikbaar, dicht bij huis en passend.
Een concreet voorbeeld van een project binnen het programma is ‘Vroegsignalering kwetsbaarheid ouderen’. Daarin is de Handreiking Grip op Kwetsbaarheid ontwikkeld, waarop professionals en zorg en welzijn door Mura zijn geschoold. Afgelopen jaar volgde een scholing voor de oudere inwoner, de vrijwilliger en mantelzorger ‘Kijken om te zien, samen signaleren’ met aandachtspunten en een stappenplan om signalen te herkennen en te kunnen delen. De workshop gaven we in zes gemeenten in de regio.
Samergo
Zorg, welzijn en sociaal domein werken samen in de regio Rijnmond aan het project Advance Care Planning (ACP), ook wel Proactieve Zorgplanning genoemd. Ouderen en hun naasten worden ondersteund in zorgverlening in de laatste levensfase. Om de inzet van Advanced Care Planning (ACP) in de eerstelijnszorg te verbeteren, hebben Rijnmond Dokters, Laurens, Samergo en Genero, de afgelopen twee jaar projectmatig samengewerkt. De opbrengsten van deze samenwerking zijn gebundeld in een factsheet. Samergo is betrokken als procesbegeleider en verbinder van de verschillende partijen.
Door het organiseren van wijkbijeenkomsten met verschillende disciplines kom je meer te weten van hoe er nu gewerkt wordt en wat nog beter kan. Zo verdient scholing permanente aandacht – signaleren en gespreksvaardigheden - zo ook het delen van kennis over wilsbekwaamheid, wilsverklaring en levenstestament. Het project heeft inmiddels geleid tot een stijging van de geregistreerde ACP-gesprekken in de huisartsenpraktijk.
ROS Robuust
De afgelopen jaren heeft ROS Robuust verschillende trajecten begeleid rondom domeinoverstijgend samenwerken en integrale wijkaanpak. Daarnaast is zij in haar werkgebied betrokken geweest bij de start of doorontwikkeling van Welzijn op Recept. Ook vanuit die rol ziet Robuust een toenemende behoefte aan domeinoverstijgend samenwerken op lokaal en regionaal niveau.
In het werkgebied van Robuust en daarbuiten, hebben we lessen en inzichten opgehaald rondom uiteenlopende vormen van integrale wijkaanpak (IWA). Allemaal initiatieven die als doel hebben de gezondheidssituatie van de wijkbewoners te verbeteren. De inzichten zijn samengevat in het inspiratiedocument De kracht van integrale wijkaanpak. In dit document lees je wat helpt om een samenwerking op het niveau van de wijk te starten en te bestendigen en wat belangrijk is in het samenwerkingsproces.
Bron: ROS-netwerk
